Single Ended Triode’ların Tarihçesine Kişisel Bir Bakış Bölüm IX

Dynacord, ise isminden bahsedilmesi gereken ama firma hakkında çok az bildiğimiz bir üreticidir. Günümüzde Bosch grubunun bir parçasıdır. Ancak 1940 ve 1950’lerde özellikle basit mimariye sahip vakum tüplü amplileri, radyo ve ilginç tasarımlı pikap kafaları ile popüler olmayı başarmıştır. İlerleyen yıllarda pro-müzik pazarına yönelik üretime başlamıştır. 1945 yılında kurulan Sennheiser’da benzer bir hikayeye sahiptir. Fritz Sennheiser tarafından kurulan firma ilk dönemlerinde bazı tüplü amplifikatörler üretmiş daha sonra seslendirme sektörüne doğru kaymaya başlamıştır. Daha sonraki yıllarda radyo, ampli pazarından ziyade mikrofon üretmeye başlamıştır. Günümüzde bu konuda en tanınmış firmalardan bir tanesidir.

Walter Hummel, Horst Klein ve Heinrich Brumm tarafından kurulan Klein + Hummel (K+H) firması ile Alman üreticiler arasında pek az tanınan ama çok önemli ürünleri ile dikkat çeken bir firmadır. Alman Radyo dergisine genç yaşlarda ilgi çekici teknik yazılar kaleme alan Walter Hummel özellikle Dünya Savaşı sonrasında radyo üretimine başlamıştır. 1950’lerde ampliler ile genişleyen üretim daha sonraki yıllarda farklı ürünlerle genişler. Pikap ve elektronikleri ile tanınan WEGA’nın temelini oluşturur. Özellikle 1955 yılında üretilen bazı Klein + Hummel ürünleri günümüzde yüksek fiyatlarla alıcı bulabilmektedir. Firma ilerleyen yıllarda profesyonel pazara özel monitör hoparlörler üretmeye başlar. İlerleyene yıllarda ise Sennheiser grubu ile birleşir. K+H harflerinin işlendiği kırmızı amblem ile denk gelirseniz durup mutlaka dinlemek gerekir. Bunun yanında SABA grubu ile geliştirdikleri Tele Watt ürünleri de günümüzde bile talep gören yüksek kaliteli ürünlerdir.

PE oldukça ilginç bir firma olarak dikkate değer ürünler ortaya çıkartmış. Aslında firma çeşitli modellerde vakum tüplü amplifikatörler üretmek amacı ile Dual, Sennheiser ve Telefunken firmalarının işbirliği ile kurulmuş. Ortak firmaların kendi cihazları ile birebir aynı devreleri ve şasileri kullanan PE ürünleri, özellikle fiyat rekabetinin yaşandığı 1950 ve 60’lı yıllarda HSV serisi vakum tüplü amplifikatörle piyasada boy göstermekteydi. Bu duruma örnek olarak PE firmasının HSV25 vakum tüplü entegre amplifikatörü örnek gösterilebilir. Bu ürünün şasisi Sennheiser VKS 203 modelinden, devre topolojisi ise yine Sennheiser’ın VKS254 modelinden alınmıştı. PE’yi kuran üç firmanın amacı, kendi markalarını ön plana çıkartmadan rakiplerinin satışlarından ucuz fiyatlarla pay kapmaktı. Bu anlayışla üretilen ürünler ile piyasada başarılı olan firma 1970’lerin ortasına kadar aktif olarak hifi pazarında boy gösterdi. Sonrasında ise ortadan kayboldu.

SABA (Schwarzwälder Apparate-Bau-Anstalt) 1923 yılında Triberg’de kurulmuş bir firmadır. Firma 1927 yılında kapasitörler, bobinler gibi radyo parçaları üretmeye başlamış hemen arkasından vakum tüplü radyoları üretmeye başlamıştır. 5 sene içerisinde büyüyen SABA, 1932 yılında fabrikasını Villingen’e taşımıştı. Bu yıllarda firmanın en önemli rakibi Telefunken firmasıdır. Mühendisliğe büyük önem firma pazar payını gelişmiş ürünleri ile oldukça arttırmayı başarmıştı. 1935 yılına gelindiğinde tüm Alman ev elektroniği pazarının %10’luk bölümü SABA tarafından sağlanıyordu. Firma Telefunken’in ardından en büyük ikinci vakum tüplü radyo üreticisiydi. Dünya savaşının başlamasından önce diğer tüm Alman firmaları gibi ordu için üretime başlayan SABA, askeri haberleşme sistemleri üretmeye başlar. 1945 Nisan’ında yani savaşın bitmesine çok az bir süre kala, SABA üretim tesisleri müttefikler tarafından bombalanarak yok edilir. Savaşın bitmesinden sonra SABA hızlı şekilde üretim hatlarını tekrar kurar. Ancak bu dönemde bazı oyuncaklar ve özellikle ilaç üretimine yönelik makineler üretmeye başlar. 1946-1947 yıllarında telefon üretim hattı açılır. 1947 sonlarında ise tekrar radyo üretimi başlar. 1949 yılına gelindiğinde geçmişten gelen marka imajının da yardımıyla eski güzel günlere dönen SABA 1960’ların sonuna kadar kaydedicilerden, amplifikatörlere geniş bir ürün yelpazesi ile üretim yapan SABA özellikle 1950 sonları ile 1960 ortalarına kadar Telewatt markası altında vakum tüplü entegre amplileri ile dikkat çekici ürünlere imza atmıştır. Günümüzde özellikle Alman pazarında Tele Watt markalı push pull ampliler hala talep görmektedir.

ELAC 1926 yılında Kiel’de kuruldu. Firmanın orijinal ismi “Electroacustic GmbH”dir. Firma özellikle denizaltı akustik ve sonar teknolojisinde uzmanlaşmıştı. Firma 1948 yılından itibaren pikap üretimine başlamıştır. Bu yıllarda bazı elektroniklerde ELAC markası adı altında üretilmişse de, firmanın asıl ilgi alanı pikaplar olmuştur. ELAC günümüzde hoparlör üretmektedir ancak eski güzel günlerinden uzaktır.

Grundig ise çok önemli bir diğer Alman firmasıdır. 1930 yılında Grundig & Wurzer (RVF) adıyla kurulmuştur. II. Dünya Savaşının ardından Max Grundig firmanın yönünü radyo üretimine çevirmiştir. 1947 yılından itibaren ilk tüplü radyolar ortaya çıkmıştır. 1950’ler vakum tüplü amplifikatörleri ile pazarda aranan bir firma haline gelmiş. Triumph-Adler gibi alt firmaları ile güçlenmiştir. 1970 ekonomik krizlerinde zor duruma düşen firma bu yıllardan sonra toparlanamamış ve günümüzde Beko Elektronik firmasının bir markası haline gelmiştir.

Graetz firması oldukça eski bir firmadır ve 1866 yılında kurulmuştur. Berlin’deki Ehrich & Graetz OHG tüp üretim fabrikası ile başlayan ticari faaliyetler II. Dünya Savaşının bitmesi ile radyo alanına kaymıştır. 1950’lerde firma vakum tüplü ampliler üretmiştir.

1923’de Otto Hermann Mende tarafından kurulan Radio H. Mende & Co. savaş öncesinde yayıncılık sektöründe en önemli üreticilerden bir tanesi olmuştur. Savaş sonrasında Doğu Almanya tarafında kalan ve Mende olarak bilinen fabrikalardan dolayı firma ismini değiştirir ve Nordmende markasını kullanmaya başlar. Nordmende teyp kaydediciler, pikaplar, radyolar ve tüplü amplileri ile 1950’lerde önemli sükse yapmıştır.

Sanırım iki firmadan daha bahsetmeliyiz. Bunlardan birincisi P+E (Perpetuum-Ebner) ve ikincisi Dual’dir. Perpetuum-Ebner ve Dual firmaları ilk başlarda gramofon daha sonra pikap üretmiştir. Bu ikilinin rekabeti 1971’de Dual’in Perpetuum-Ebner’i satın almasına kadar sürmüştür. Dual, 1950’lerde bir dizi elektronik cihaz üretmiş ancak bunlar daha çok PE ortak markası ile pazarlanmıştır. Bu ürünlerin bir çoğu vakum tüplü güç amplileridir. Dual firması hakkında Stereo Mecmuasında oldukça geniş bir arşiv bölümü bulunmaktadır. Ziyaret etmek için tıklayınız

Siemens firmasından bahsederken ortak olduğu bir firma olduğunu ve bu firmanın Avrupa’nın en önde gelen markalarından birisi olduğundan bahsetmiştik. Bu bahsi geçen firmanın ismi Klangfilm’dir.

Klangfilm 1928 yılında iki dev grubun ortaklığı ile kuruldu. Bu gruplar Siemens ve Telefunken’in sahibi olan AEG firmasıdır. Firma kuruluşundan hemen bir yıl sonra 1929 yılında Tobis (Tonbild Syndikat AG) firması ile birleşmiştir. Tonbild Syndikat AG, bir Alma firmasıydı ancak sahipleri İsviçre’liydi. Klangfilm daha üretimine hızlı bir şekilde başlamadan 1930’da Western Electric Company ile bir kontrat imzalar. Western Electric firması konusunda bu yazı dizimizde o kadar çok yazdık çizdik ki, meraklılar dizinin önceki bölümlerini okuyarak konuyla ilgili geniş bilgi sahibi olabilirler. Bu kontratın imzalanması ile zaten güçlü olan Siemens ve Telefunken grupları, Amerikalı dev üreticinin teknolojisini de elde etmiş olur. Klangfilm, hem kayıt cihazları, hem sinema ekipmanları, hemde seslendirme teknolojisi alanında tüm Avrupa’nın lideri haline gelmiştir.

Savaş başlamadan önce Almanya’da AEG ve Siemens birleşmeleri yaşanmaya başlamıştır. Bazı üretim hatları birleşmiş, ortak üretimler yapılmıştır. Ancak Klangfilm’in asıl parlaması savaş sonrasındadır. Üretilen ürünlerin çeşitliliği göz kamaştırmaktadır. Ancak asıl göz kamaştırıcı olan ortaya çıkan ürünlerin kalitesidir. Siemens’in en yüksek kaliteli tüplerinin kullanıldığı, Almanya ve Avusturya’nın en üst düzey üreticilerin ürettiği bileşenlerle desteklenen Klangfilm amblemine sahip ürünler dünyanın başka yerlerindeki benzerlerinin çok ötesindeydiler. Klangfilm ürünleri aslında sinemalar için üretilmekteydi. Ancak Siemens tüketici pazarında sattığı ürünleri de Siemens-Klangfilm logosu ile satmaktaydı. Burada bir diğer önemli şirketten bahsetmek gerekir, Avusturya’lı WSW “Wiener Schwachstrom Werke” Aslında bu firma Siemens’in bir parçasıydı. İkinci Dünya Savaşı öncesinde III Reich’ın tüm Almanca konuşan halkların ana vatan ile bütünleşmesinin (Anschlauss) ilk adımında Avusturya Almanya’ya katılmıştı. Bir çok Alman üretici Avusturya’da fabrikalar kurmuştu. Savaş sonrasında Avusturya yeniden bağımsız olunca fabrikalar açıldı. Ancak WSW Avusturya’da da olsa yine de Siemens’in bir parçasıydı. 1950’lerde tüm bu fabrikalarda üretilen ürünler Klangfilm’in efsaneleşmesinde rol oynamıştır. Günümüzde bu paragrafta bahsettiğimiz Klangfilm amblemine sahip ürünler çok yüksek tutarlara el değiştirebiliyor. Bu vesile ile bu firmayı da tanımayan meraklılara tanıştırdığımız için çok mutluyuz.

Almanya’da Single Ended tarihinden bahsetmeye çalıştık ancak uzun yazımızda dikkat ettiyseniz SET amplifikatörlerden hiç bahsetmedik. Bunun sebebi Almanya’da üretilen neredeyse tüm vakum tüplü ekipmanın push pull olmasıdır. Ancak bir sonraki yazımızda ele alacağımız Avrupa Single Ended hareketinin Fransa’dan tüm Avrupa’ya sıçramasında Almanya’nın rolü çok önemlidir. Keith Aschenbrenner gibi isimler Fransa’daki hareketin destekçisi olmuşlar ve tüm Avrupa’ya etki etmesini sağlamışlardır.

Almanların hifi dünyasına en ilginç katkıları çok fazladır. 20. yüzyılda manyetofonun (Magnetophon) AEG tarafından, manyetik teyplerin ise Fritz Pfleumer tarafından geliştirilmesi tüm dünyanın kayıt endüstrisini değiştirmiştir. Dünyanın ilk pratik kaydedicisi 1935 yılında AEG tarafından tanıtılan K1’dir. Almanların hifi dünyasına bir diğer katkısı ise hifi’nin kurallarının dayandığı German Deutsches Institut für Normung (DIN) yani Alman Standartları Enstitüsünün 1973 yılında kabul ettiği DIN 45 500 standartlardır. Bir cihazın hifi sınıfında kabul edilmesi için gerekli minimum gürültü ve distorsiyon oranları, frekans yanıtı gibi standartlar günümüzde de geçerliliğini korumaktadır.

Gelecek sayımızda Fransa’dayız. Editörümüzün okuyucularımıza güzel sürprizleri olacağını şimdiden müjdeleyerek, gelecek sayımızda buluşmak üzere demek istiyoruz.

——————————————————————————————————–