Bu yazımızda Graham Audio’nun LS5/9 hoparlörlerini inceliyorum. İlk önce kısaca LS5/9’un tarihine bakalım. LS5/9 ilk olarak BBC Research Department (Geliştirme Bölümü) tarafından tasarlanıp arkasından Rogers’ın BBC lisansı ile üretmeye başladığı bir hoparlör olarak BBC monitörlerin tarihindeki yerini almıştır. İlk üretim 1983 yılında gerçekleştirilmiş ve üretim 90’lı yıllara kadar sürmüştür. Hoparlörün ortaya çıkışının sebebi, LS5/8’in bazı mekanlar daha doğrusu stüdyolar için boyutu yüzünden uygun olmamasıdır. BBC tasarımcılarının farklı bir alternatif arayışına girmesi ile LS5/9’u ortaya çıkartacak çalışmalar başlar. Hoparlörün geliştirilmeye başlamasında ilk hedef LS5/8’e yakın bir ses elde etmek idi. Bu yüzden aynı üst frekans sürücüsünün kullanılmasına karar verilir, 34mm’lik dome tipi Audax HD13D34H sürücü BBC’nin kendi metal koruması ile kullanılır. Bu metal koruyucu hem hoparlörün korunması hemde sürücü bloğunun ağırlaştırılması amacı ile kullanılmıştı. Hoparlörde kullanılan bas sürücü ise BBC laboratuvarlarında ortaya çıkar. Uzun bir geliştirme süreci ve dinleme testlerinin sonunda LS2/14 kodu verilen sürücü Rogers tarafından üretilmeye başlar. Aynı süreç içerisinde hoparlör için bir crossover geliştirilmesi gerekir, bu devre tasarımı LS3/5A‘dan alınır. Biraz geliştirme ile LS5/9 ortaya çıkar.
Graham Audio özgün tasarımı alır ve yeniden üretmek için kapsamlı çalışmalar yapar. LS2/14 kodlu mid/bas ünitesi artık üretilmediği için ve Rogers tarafından üretilen sürücü stokları zaman içerisinde tükenmiş olduğundan orijinal sürücüye sadık kalınarak yeni bir sürücü üretilir. Bu süreçte birçok BBC monitörünün yeniden hayata geçirilme projesinde ismine denk gelebileceğiniz Derek Hughes’ten destek alınır. Sonunda Volt Loudspeakers orijinal sürücü ile aynı malzemelerin kullanıldığı mid/bas sürücüyü tasarlar ve sonuç başarılı olur. Tiz sürücülerde ise orijinal sürücülerin üreticisi Audax günümüzde de aynı sürücüye yakın bir modeli üretmeye devam ettiği için bahsi geçen sürücü kullanılır. Sonunda bu iki sürücü bir araya gelir ve orijinal crossover devresi yeni sürücülere göre yine Derek Hughes tarafından elden geçirilir ve BBC onayı ile LS5/9 yeniden doğmaya hazırdır.
Hoparlör güzel bir kutu içerisinde geliyor. Kutu içerisinde koruma amaçlı kumaş bir örtü çıkıyor. Hassas okuyucularımız bu örtüyü dinlemedikleri zaman hoparlörlerini korumak içinde kullanabilirler. Örtüyü kaldırdığınızda klasik bir görüntü bizi karşılıyor. Hoparlörün kabin tasarımı BBC’nin “ince duvar” prensibine uygun olarak 9mm huş kontraplaklardan üretilmiş. Orijinal tasarıma sadık kalınarak kabin içerisindeki hassas noktalar ağaç bloklar ile desteklenmiş. Kabin gerçek ahşap kaplama ile farklı seçenekler ile geliyor. Benim incelediğim kaplama kiraz. Dokusunu ve rengini çok sevdiğim bir ahşap. Ayrıca rosewood ve abanoz kaplama seçenekleri de mevcut.
BBC monitör geleneğinin tüm üyelerinde olduğu gibi klasik bir görüntüsü var Graham Audio LS5/9’un. İlk bakışta fotoğrafta sol tarafta görülen üst frekans ayarı dikkat çekiyor. BBC monitörler hakkında harika yazıları ve tarihçeler kaleme alan Mark Hennessy’nin ilgili yazısında bu konuyla alakalı kapsamlı bilgiler mevcut. Araştırmalarıma göre bu ayar bazı stüdyolarda ve bazı ölçümlerde nadiren kullanılıyormuş. Bunu yazmamın sebebini aşağıdaki fotoğrafta daha rahat anlayabilirsiniz. Ayar için kullanılan kablo direkt olarak ilgili konektöre lehimlenmiş. Farklı bir ayar için lehimi söküp yeniden yapmanız gerekiyor. Bu hoparlörlerin zamanında kullanılma amacına bakıldığında çok kullanılan bir şey olsa daha basit bir çözüm üretilirdi sanırım!
Meraklılar internette “LS5/9” ile alakalı bir arama yaptıklarında görüntüsü farklı bir kaç LS5/9 bulabilirler. Bunun bir kaç sebebi var, zamanında Rogers LS5/9 hoparlörlerin “Anniversary” edisyonunu duyurduğunda bu hoparlörlerde frekans ayar bölümü yokmuş ayrıca vidaların kabin içerisine gizlendiği bir edisyonu da yapılmış. Ayrıca bazı erken dönem LS5/9 tasarımlarında crossover ayarları üzerinde üzerinde ayrıca bir “com” konektörü bulunuyor. İlk prototiplerde ve sonrasında üretilen modellerde ölçüm amaçlı böyle bir konektör eklenmiş.
Tüm bu bilgilere ulaşmak aslında çok zor değil. Bunun en önemli sebebi BBC’nin ciddiyeti. Yukarıda gördüğünüz gibi LS5/9 veya farklı bir monitörün arkasında BBC onayı ile üretilmiş olduğu ibaresi var ise, eski veya yeni her hoparlör BBC’nin kalite ve teknik standartlarına uymak zorunda. Yapacağınız en ufak değişiklik için bile izin almanız ve gerekli spesifikasyonlara uymanız gerekiyor. Hatta bir çok hoparlörün hangi üretici tarafından kaç adet üretildiği, zaman içerisinde izin verilen değişiklikler gibi bir çok bilgiye internet üzerinden bile ulaşmak mümkün. İşte bu ciddiyet sayesinde yıllardır BBC monitörler bir çok meraklının ilgisini çekiyor ve firmalar hala bu hoparlörleri üretiyorlar. Meraklılar için BBC Research Department’nın LS5/9’un ilk ortaya çıkışı ile alakalı rapora buradan ulaşabilmek mümkün. Aslına bakarsanız hifi dünyası içerisinde apayrı bir alt kültür BBC monitörler. Sesini seversiniz sevmezsiniz bu apayrı bir konu ancak geleneğe saygı duymamak mümkün değil.
Hoparlörler tüm BBC monitörlerinde olduğu gibi klasik bir toz koruması ile geliyor. Tabii ki burada kullanılan kumaşa kadar her şey BBC standartlarına uygun. Ve geleneksel olduğu üzere bu koruma çok kolaylıkla yerinden çıkartılamıyor. Graham burada bir ufak farklılık yaparak korumayı kasayla mıknatıs yolu ile birleştirmiş. Yukarıdaki fotoğrafta hoparlörün hem açık hemde kapalı hali var. Ben farklı BBC monitör incelemelerinde yazdığım üzere görüntü itibarı ile kapalı halini seviyorum. Tabii ki özellikle üst frekanslara minimal bir etkisi olabilir bu korumaları kullanmanın ancak arzu ettiğinizde açıp kapamak elinizde… Yine fotoğraflarda görülen stand, hoparlörün orijinal ayağı. Bu stand’ın ses etkisini dinleme notlarında ele alacağım.
Hoparlörlerin arkasında bir çift bağlantı konektörü bulunuyor. Üst kısımda da ise seri numarası BBC lisansı gibi bilgilerin yer aldığı etiket bulunuyor. Graham Audio bu hoparlörün sürülmesi için minimum 50W güç önermiş, daha büyük mekanlarda ise 100W güç tavsiye edilmiş. Eski kayıtlara baktığımızda bu hoparlörlerin ilk dönemlerde HH yani Head & Heart amplifikatörleri ile sürüldüğünü görüyoruz. Meraklılar bu firmaya da göz atabilirler, günümüzde de yaşayan firma bir çok rock müzisyenin tercih ettiği bir marka ve zamanında BBC tarafından da kullanılan amplifikatörler üretmişler. Hatta günümüzde uzakdoğuda o eski ürünlerine bayağı bir talep olduğunu da eklemem lazım. İlerleyen yıllarda ise bu hoparlörler müzik severlerin eline geçmeye başlayınca daha çok QUAD 405 gibi amplifikatörler ile sürülmüş.
Bir yorum ekleyin