Kısa Bir 300B Tarihçesi

Western Electric 300B’nin tarihçesini okumaya başlamak için acele etmeyin diyerek yazıma başlamak istiyorum. İlk olarak Single Ended Triode’ların Tarihçesine Kişisel Bir Bakış yazı dizimizi okuyun özellikle II Bölümü okuduktan sonra bu yazı ile devam ederseniz konu bütünlüğünü sağlamış ve kronolojiyi daha iyi anlamış olursunuz. Sizlere tavsiye ettiğim yazıları okuduğunuzu var sayarak 300B tüpleri mercek altına alacağım yazıma başlıyorum. Şimdiden keyifli okumalar..

300A tube vakum tüp bugün herkesin peşinden koştuğu 300B tüplerin atası sayılır. İlk kez 1933 yılında üretilen 300A tüp, 5 volt, 1.2 amper filament voltaj değerine ve maksimum 480 volt anot gerilimine sahipti. Western Electric bu tüpleri 300 volt/60 ma şeklinde çalışacak şekilde optimize etti. Bu tüplerin amplifikasyon oranı 3 idi ve maksimum 6 watt güç üretebiliyordu. Günümüzde meraklılar bu çok çok az bulunan tüplerden ilgi çekici ve nadide single ended triode ampliler üretiyorlar. Kullandıkları anot gerilimi değerleri 337 ila 475 volt arasında değişiyor. Bu rakamlar aslında Western Electric’in verdiği değerlerden daha düşük. Bunun en önemli sebebi meraklıların bu nadide tüpleri zorlamak istememeleri.

1933 ila 1938 arasında üretilen 300A tüpler, 1938 yılından itibaren yavaş yavaş 300B tüplerle değiştirilmeye başlandı. Aslına bakarsanız dış görünüş olarak 300A ve 300B birbirlerinin tıpatıp aynısıdır. Aradaki tek görsel fark, bayonet bacak olarak tanımlanan bağlantı noktasının her iki tüp arasında 45 derecelik bir farklı açıya sahip olmasıdır. Bunun en önemli sebebi Western Electric’in 205A modeli tüpünün yerine 300B’nin kullanılmasını sağlamaktı. 1938 yılından itibaren bu tüpler Western Electric’in 27A radyo alıcısı, 86A, 86B, 86D, 87A, 91A ve 92A amplifikatörlerinde, çok sınırlı sayıda askeri haberleşme ekipmanında ve en önemlisi sinema salonlarında kullanıldı.

Aslında ilk dönemlerde 300B ses amplifikatörlerinden ziyade güç kaynaklarında voltaj regülatörü olarak kullanıldı. Bu şekilde kullanım daha çok kağıt üzerinde kaldı. Bugün meraklıların yazıp çizdiklerine göre çalışır durumda olup 300B tüpleri voltaj regülatörü olarak kullanan cihaz sayısı pek az. Belki de bu kadar nadir bulunmalarının sebebi budur. Sözgelimi WE 300B eğer askeri haberleşme sistemlerinde voltaj regülatörü olarak kullanılsa, bugün çok daha fazla 300B bulunurdu ortalıkta.

Hem 300A hemde 300B tüplerde daha ilk günden itibaren tüp numarası ve ismi taban kısmına yazılmıştır. Western Electric tüp numarası ve kodunu sarı karakterlerle yazmıştır. 1970’lere kadar kullanılan logo firmanın meşhur yıldırıma benzeyen karakterler içeren logosudur. 1970’lerin ortalarından itibaren düz yazı karakteri ile yazılan Western Electric logosu kullanılmaya başlamıştır. Yazılan çizilenlere göre 1990’larda bir girişim topluluğu tarafından yeniden üretime geçildiğinde yine eski logo kullanılmıştır. Anlayacağınız 1970 ila 1990 aralığındaki Western Electric logosu oldukça farklıdır. İşin komik tarafı bu farklılık bir grup koleksiyoncunun bu yıllarda üretilen tüplerin peşinde koşmasına sebep olmuştur.

Hazır 1990’lerde üretilen WE 300B’lerden bahsetmişken ufak bir tüyo vereyim. Kayıtlara göre bu tüplerin üzerinde “ Western Electric, Made in USA 95xx, 300B” ibaresi var. Buradan tübün üretildiği tarihi anlayabiliyoruz. Örneğin 9550 gibi bir rakam var ise tüpün 1995 yılının 50. haftasında üretilmiş olduğunu anlıyoruz. Ayrıca tüp içerisinde wire getter denilen ve yapının en üzerinde bulunan genelde çember formlu yapı yeni üretilen tüplerde daha karesel bir forma sahip iken eski tüplerde daha yuvarlak bir forma sahip.

Western Electric 300B’yi bu kadar özel yapan şey içerdiği bazı özelliklerdir. 1930’larda başka hiçbir tüp 300B kadar yüksek çıkış gücü veremiyordu. Dönemin meşhur 205D tüpü sadece 1 watt güç üretebiliyordu. Aynı durum meşhur 45 tüp içinde geçerliydi. Uzun çalışmalar sonrasında ortaya çıkan WE 50 tüp ise WE45’in gücünü iki katına çıkartmıştı ama nihai değer sadece ve sadece 2W idi. 300B ilk ortaya çıktığında single ended operasyonda 6W güç üretebiliyordu. Ancak tüp tasarımında yüksek çıkış gücünün yanında uzun süre dayanması da istendiğinden bir çok yeni teknoloji uygulanmıştı. Bazı kaynaklara göre bir WE 300B neredeyse 40.000 saat boyunca çalışabilir. Tüm bu özellikler 300B’yi bir anda benzersiz kılmıştı. Bir diğer önemli konu WE 300B’nin düşük distorsiyonu idi. Daha o dönemlerde bu durum dikkat çekmişti. RCA 2A3’ün atası olan RCA 250 tüp WE 300B’den tam üç kat daha fazla distorsiyon üretiyordu. Bir anda bu tüplerin ortaya çıkması diğer üreticilerinde kalitelerini yükseltmesine sebep oldu.

Bu kadar tarih yeter. Şimdi 300B tüplerin neden bu kadar nadir olduklarından biraz bahsedelim isterseniz. Bunun en önemli sebebi Western Electric firmanın bu tüpleri nedense askeri kullanıma yönelik cihazlar içerisinde kullanmaması. Aslında bunun WE’nin değil askeri tasarımları belirleyen büyük ihtimalle ABD savunma bakanlığının yetkili kurullarının suçu olması muhtemel. Örneğin benzer dönemlerde üretilen RCA 2A3 askeri cihazlarda da kullandığından başta RCA olmak üzere bir çok yüklenici tarafından bol miktarlarda üretilip askeri depolara teslim edilmiş. WE 300B ise az sayıda telsiz haberleşme sisteminde ve Western Electric tröstü kontrolündeki sinemalarda kullanılmış. Hal böyle olunca toplamda üretilen 300B tüp sayısı çok fazla değil. 300A’da durum daha da vahim.

Tüm bu düşük üretim adetlerine rağmen Amerika’lılar 1950 ve 60’larda Japon meraklıların büyük parasal güçlerine hayır demeyip ellerindeki tüpleri satmaları sonucunda bugün WE’nin anavatanında çok az 300A ve 300B kalmış. Bu durumu Amerika’lı bazı meraklılar oldukça mantıklı şekilde anlatıyorlar. Macintosh, Dynaco, Heathkit ve bunlar gibi Amerikan hifi pazarının güçlü firmaları 1950’lerin sonundan push-pull tasarımlara merak sarmışladı. Bunun en önemli sebebi bu tasarımların daha ucuza mal olmasıydı. Yani ödediğiniz para birimi karşılığında daha fazla güç elde ediyordunuz. Bunun yanında daha yüksek güç elde ederken daha az distorsiyon olması herkesin iştahını kabartmıştı. Ancak zenginleşen Uzakdoğulular single ended tasarımların özellikle de geri beslemesiz tasarımların her türlü problemlerine rağmen daha doğal bir ses verdiklerini düşünüyor ve Amerika’dan sigle ended döneme dair herşeyi satın alıyorlardı. Amerikalılara para tatlı geldi ve stoklardaki 300A’ların neredeyse tamamı Uzakdoğuya, 300B’lerin ise büyük bölümü Uzakdoğuya küçük bir kısmı ise Avrupa’ya satıldı. Amerika’lılar ne yaptıklarını çok uzun zaman sonra anladıklarında iş işten geçmişti. Zaten Western Electric’in tüp üretim hattının yeniden çalışmaya başlamasının en önemli sebebi budur. Özellikle Amerika’dan gelen yoğun hatta aşırı talep.

Peki orijinal Western Electric 300B’ler gerçekten bu kadar değerli mi sorusuna bir cevap arayalım. Aslında bu soruya cevap vermek çok kolay değil. Bunun en önemli sebebi tabii ki ortalıkta WE 300B çok fazla tüp olmaması. Günümüzde hemen her butik tüp üreticisi ürettiği tüplerin orijinal 1940 Western Electric tüplerden daha iyi olduğunu iddia ediyor. Bu konuyla ilgili İngilizce bile çok az inceleme yazısı bulabiliyorsunuz. Bunlardan ticari amaçlı olduğu çok belli olan incelemelerde hemen her yeni üretim butik 300B tüpün orijinallerinden daha iyi olduğu iddia ediliyor. Ancak bu incelemelerin bir çoğunda fotoğrafı çekilen tüpler 1990’lı yılların tüpleri. Şimdiye kadar okuduğum en inanılır inceleme yazısı bir Japon forumundaydı. İlk dönem Google Translate ile yaptığım son derece uyduruk çeviride anladığım, bir meraklı 1940’lar itibaren üretilen neredeyse tüm WE 300B’lere sahipti ve yazışmaların ilerleyen bölümlerinde yine benzer tüplere sahip meraklıların orijinal WE’leri yere göğe koyamadıklarıydı. Bir diğer ilginç yazı ise Gizmo’nun kendisine özgü yazı diliyle kaleme aldığı “The Karma (not Kama) Sutra Of Directly Heated Triodes Book One: The 300B” idi. Bu yazıda bol bol adı geçen orijinal WE ve Çek Cumhuriyeti üretimi Kron karşılaştırması benim için başlangıç noktası olarak önemliydi.

Bu yazıda karşılaştırılan WE ve Kron tüplere sahip olan bir arkadaşım var. Listede bulunan Valve Art gibi tüpleri de beraber dinleme şansımız oldu. Bu sayfadaki fotoğraflarda Kron ve Western Electric 300B tüpleri bir arada görüyorsunuz. Yani rahmetli Gizmo’nun yaptığı şeyin aynısı. Tek fark bizdeki WE 300B’nin 1940’lardan olmaması. Muhtemelen 60’lı yılların sonlarından bir tüp. Bu tüpler haricinde Sophia Electric Royal Princess (ki Shuguang üretimidir) Shuguang Black Treasure serisi, Electro Harmonix gibi bir çok markanın harika tüplerini dinledim. Evet sistemler farklıydı ve bu bir karşılaştırma yapmak için uygun ortamı sağlamıyor. Ancak şunu söylemeliyim ki, WE 300B’nin takılı olduğu ve dinleme fırsatı bulduğum birkaç sistemde elde edilen müzikal performans ve vokallerde insanı kendinden geçiren tonlar bambaşka. Tüm delilerin WE 300B’lerin peşinde olmasının bir sebebi olduğunu düşünüyorum. Keşke imkan olsa 2A3 tüplerle yaşadığım deneyimlere benzeyen bir 300B tüp incelemesi yapabilsem. Yeni ve çok üst sınıf tüplere sahip olan bir çok insan tanıyorum.

Sahi ülkemizde 1940’lar veya 50’lilerden WE tüp sahibi olan var mı acaba?

HC